زولدرونیک اسید (Zoledronic Acid): داروی پیشگیری و درمان پوکی استخوان
زولدرونیک اسید یا اسید زولدرونیک یکی از داروهای بیسفسفونات است که برای کاهش خطر شکستگی استخوانها در افراد مبتلا به پوکی استخوان استفاده میشود. این دارو به صورت تزریق وریدی (سرم) با دوز ۵ میلیگرم، سالی یکبار و معمولا در کلینیک بیمارستانی تجویز میشود. دارو به آهستگی و معمولا در طی ۲۰ دقیقه از طریق سوزنی که به ورید وارد شده است، تزریق میشود.
پزشک شما معمولا این تزریق را فقط زمانی توصیه میکند که مصرف بیسفسفوناتها به صورت قرص برای شما مناسب نباشد. اگر اسید زولدرونیک برای شما تجویز شده و اخیرا دچار شکستگی لگن شدهاید، توصیه میشود که این دارو دو هفته یا بیشتر پس از عمل جراحی ترمیم لگن تزریق شود.
فرمولاسیون والپروات سدیم
ساختار سه بعدی فرمولاسیون والپروات سدیم
زولدرونیک اسید در ایران
داروی زولدرونیک اسید در کشور ما نیز تولید میشود. این دارو در ایران با نام تجاری زیکلاست و توسط شرکت داروسازی روناک تولید شده و به مصرف بیماران میرسد. همچنین زیکلاست به کشورهای دیگر نیز صادر میشود.
موارد مصرف زولدرونیک اسید
داروی زولدرونیک اسید به منظور درمان تسکینی و پیشگیری از عوارض مرتبط با استخوان مانند شکستگیهای پاتولوژیک، پرتودرمانی به استخوان، فشردگی طناب نخاعی یا جراحی استخوان در بزرگسالان مبتلا به متاستاز استخوان از تومورهای جامد استفاده میشود.
توجه داشته باشید که شروع اثر درمان معمولا ۲ تا ۳ ماه طول میکشد.
شیوه مصرف زولدرونیک اسید
اسید زولدرونیک به صورت تزریق وریدی (IV) در ۱۰۰ میلیلیتر محلول نمکی ۰.۹٪ (سدیم کلراید) در طی ۱۵ دقیقه تجویز میشود.
پوکی استخوان چیست؟
پوکی استخوان زمانی رخ میدهد که ساختار داخلی استخوانها که به صورت شبکهای مشبک است، نازک و ضعیف میشود و این باعث میشود استخوانها شکننده شوند و به راحتی با یک ضربه یا سقوط جزئی بشکنند. این نوع شکستگیها معمولا به عنوان “شکستگیهای ناشی از شکنندگی (ضعف)” شناخته میشوند. اصطلاحات “شکستگی” و “شکستن استخوان” هر دو به یک معنی هستند. اگرچه شکستگیها میتوانند در قسمتهای مختلف بدن رخ دهند، اما معمولا مچ دست، لگن و ستون فقرات بیشتر تحت تاثیر قرار میگیرند. این شکستگیها یا ترکهای استخوانی میتوانند باعث درد مرتبط با پوکی استخوان شوند. همچنین، شکستگیهای ستون فقرات میتوانند به کاهش قد و انحنای ستون فقرات منجر شوند.
چرا به درمان دارویی برای پوکی استخوان نیاز داریم؟ داروهای بیسفسفونات چگونه عمل میکنند؟
پوکی استخوان سبب میشود که استخوانها ضعیف و آسیبپذیر شوند؛ این امر خطر بروز شکستگی استخوانها را افزایش میدهد، به طوری که حتی در اثر ضربات یا سقوطهای کوچک ممکن است به استخوانهای بدن آسیب جدی وارد شود. بنابراین استفاده از داروهای درمانی برای تقویت استخوانها و کاهش احتمال شکستگیها ضروری است.
به طور طبیعی، بدن انسان در حالت طبیعی به صورت مداوم در حال تخریب و بازسازی استخوانهاست، اما در افرادی که به پوکی استخوان مبتلا هستند، این تعادل مختل میشود و تخریب استخوانها بیشتر از فرآیند بازسازی آنها خواهد بود. داروهای بیسفسفونات مانند زولدرونیک اسید به بدن کمک میکنند تا این فرآیند را کند کرده و استخوانها را قویتر و مقاومتر سازند. این امر به کاهش خطر شکستگیهای ناشی از پوکی استخوان کمک میکند.
آیا در حالت عادی باید از درمانهای دارویی استفاده کرد؟
هرگز، درمانهای دارویی زمانی تجویز میشوند که شما به پوکی استخوان مبتلا شوید و در معرض خطر شکستگی استخوانها هستید. این درمانها به تقویت استخوانها کمک میکنند و خطر شکستگیها را کاهش میدهند. در حالت عادی و در صورتی که پوکی استخوان مبتلا نیستید، میتوانید به کمک رژیم غذایی سالم، ورزش و مکملهای تغذیهای از روند پوکی استخوانها جلوگیری کنید.
آیا زولدرونیک اسید موجب بازسازی استخوان میشود؟
زولدرونیک اسید به درد ناشی از شکستگی استخوانها کمک نمیکنند. همانطور که اشاره شد استخوانها به طور مداوم توسط سلولهای ویژهای در حال تخریب و بازسازی هستند. این فرآیند به نام بازسازی استخوان شناخته میشود. زمانی که این تعادل مختل شود و تخریب استخوانها از بازسازی آنها بیشتر شود، پوکی استخوان رخ میدهد. داروهای بیسفسفونات مانند اسید زولدرونیک، که به عنوان داروهای ضد بازجذب شناخته میشوند، سلولهایی را که استخوان را تخریب میکنند (استئوکلاستها) مهار میکنند و در نتیجه باعث تقویت استخوانها میشوند.
چطور میتوان بهترین تاثیر را از داروی زولدرونیک اسید به دست آورد؟
1.آگاه باشید!
زولدرونیک اسیددر مورد درمان دارویی خود اطلاعات کافی کسب کنید و بدانید چه چیزی در انتظار روند درمان شماست. اگر سوال یا نگرانیای دارید، حتما با پزشک یا داروساز خود صحبت کنید. این نکته بسیار مهم است که تا حد امکان اطلاعات جمعآوری کنید و هر نگرانیای که دارید، قبل از دریافت اولین تزریق با پزشک خود در میان بگذارید.
2. مطمئن باشید که کلسیم و ویتامین D کافی دارید.
مهم است که قبل از مصرف اسید زولدرونیک به مقدار کافی کلسیم و ویتامین D دریافت کنید. ممکن است پزشک قبل از تزریق اسید زولدرونیک، جهت بررسی عملکرد صحیح کلیهها و سطح مناسب کلسیم و ویتامین D در بدن شما تجویز کند. همچنین قبل و بعد از تزریق، به اندازه کافی مایعات (حداقل یک یا دو لیوان) بنوشید تا از کمآبی بدن جلوگیری کنید.
3. درمان خود را به طور منظم و برای مدت زمان تعیین شده ادامه دهید.
اسید زولدرونیک در ابتدا معمولا برای دورهای سهساله تجویز میشود؛ بنابراین مهم است که با این درمان احساس راحتی کنید. به دلیل خطر احتمالی شکستگیهای غیرمعمول، سازمان نظارت بر دارو در انگلستان (MHRA) توصیه میکند که درمان بهطور منظم مورد بازبینی قرار گیرد. این بازبینی معمولا پس از سه سال درمان انجام میشود. در این بازبینی، پزشک شما ارزیابی میکند که آیا همچنان درمان دارویی لازم است و آیا مزایای ادامه درمان بیشتر از خطرات احتمالی آن است یا خیر تا بهترین تصمیم را برای ادامه روند درمان بگیرد.
4. سبک زندگی سالمی داشته باشید تا استخوانهای خود را قوی نگه دارید.
یکی از مهمترین عوامل جلوگیری از پوکی استخوان، داشتن یک سبک زندگی سالم است. عواملی که میتوانند به حفظ سلامت استخوانها کمک کنند عبارتند از: داشتن رژیم غذایی متعادل با مواد غذایی غنی از کلسیم، قرار گرفتن ایمن در معرض نور خورشید برای دریافت ویتامین D، انجام ورزشهای منظم و اصولی، پرهیز از سیگار کشیدن و عدم مصرف الکل.
5. در خصوص خطرات احتمالی عوارض جانبی دارو آگاه باشید و روشهای کاهش تاثیر این عوارض را بدانید.
مانند هر داروی دیگری، ممکن است با مصرف اسید زولدرونیک عوارض جانبی نیز پدیدار شوند. این نکته را در نظر داشته باشید که بیشتر افراد عوارض جانبی را تجربه نمیکنند و اگر هم عوارضی بروز کند، معمولا کوتاهمدت هستند.
موارد مهم قبل از شروع مصرف
به دلیل خطر احتمالی نکروز استخوان فک، به تمام بیماران توصیه میشود که قبل از شروع درمان، ارزیابی دندانپزشکی انجام دهند. توجه داشته باشید که هرگونه درمان مربوط به دندانپزشکی باید قبل از شروع درمان انجام شود.
موارد احتیاط
- نارسایی کبدی
دادههای بالینی محدودی در خصوص بیماران با نارسایی شدید کبدی موجود است و نمیتوان توصیههای خاصی برای این گروه از بیماران ارائه داد. بنابراین زولدرونیک اسید برای این دسته از بیماران حتما باید تحت نظر متخصص داخلی انجام شود. - سایر سمیتها
درمان باید در صورت وجود هیپوکلسمی (کلسیم تصحیح شده <۲.۲ میلیمول بر لیتر) یا هیپوفسفاتمی (فسفات <۰.۸ میلیمول بر لیتر) به تاخیر انداخته شود. اگر بیمار دچار کمبود منیزیم باشد، باید تحت نظر متخصص درمان شود.
عوارض جانبی
1.عوارض جانبی جدی
- نکروز استخوان فک (ارزیابی دندانپزشکی قبل از درمان و توقف مصرف اسید زولدرونیک به مدت حداقل ۳ هفته قبل و بعد از هرگونه مداخله دندانپزشکی). در صورت نیاز بیمار به جراحی دندان، بیمار حتما به بیمارستان دندانپزشکی تخصصی ارجاع داده شود.
- فیبریلاسیون دهلیزی
2. عوارض جانبی متداول
- علائم مشابه آنفلوانزا
- درد شدید
- درد استخوان، درد عضلات، درد مفاصل
- هیپوکلسمی
- هیپوفسفاتمی
- تهوع
3. سایر عوارض جانبی
- بیحسی اطراف دهان (علامت کمبود کلسیم)
- تورم ملتحمه (قرمزی چشم)
- سردرد
- نارسایی کلیوی
- کمخونی